Instytut Historii i Archiwistyki, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
„Opieka nad sierotami w Bochni w świetle zapisów testamentowych mieszczan z XVI i XVII wieku”
Streszczenie:
W czasie reformacji upowszechnił się w Bochni zwyczaj pisemnego powoływania na egzekutorów testamentu rajców jako opiekunów wdów i sierot, co w mieście tym nie było wcześniej praktykowane, choć wynikało z artykułów Zwierciadła Saskiego. Początkowo było to rozwiązanie satysfakcjonujące, jednak po ekscesie z 1586 roku, gdy rajca Feliks Kinth uwiódł i porzucił jako brzemienną sierotę Łucję Gallusównę, coraz rzadziej umieszczano w testamentach zapis dotyczący powierzenia sierot rajcom. Na podstawie testamentów oraz dalszych spraw wokół tych aktów dyspozytywnych zostanie omówione zagadnienie opieki nad sierotami w teorii testatorów i praktyce życia miejskiego.
Do sposobów zabezpieczania losu przyszłych sierot przez schodzącego z tego świata rodzica należało zapewnienie zstępnym godziwych warunków do życia, co starano się uzyskać m. in. odpowiednio dobranymi opiekunami lub egzekutorami testamentu. Przedstawione zostaną trzy modele wybierania opiekunów spośród – 1) urzędników, 2) przyjaciół i sąsiadów, 3) najbliższej rodziny, a także konsekwencje tego typu decyzji i rozpatrywane przed urzędem miejskim nadużycia. Osobnym zagadnieniem będzie kwestia uposażenia przez testatorów zarówno własnych dzieci jako przyszłych sierot, jak również sierot, którymi zajmowali się testatorzy. Wokół tego drugiego tematu nie brakowało różnych sposobów zabezpieczania owych dzieci (począwszy od sankcji i maledykacji), a także kontrowersji i nieludzkich postaw potomków testatora, kosztem usynowionych sierot. Jako trzecie zagadnienie zostanie omówiona kwestia testamentów osób niepełnoletnich, które w świetle prawa nie mogły testować, ale sierota była osobą tak majętną, że występowała potrzeba prawnego uzasadnienia wyboru sukcesora.
Dopełniając każdego zagadnienia, zostaną omówione tak wykroczenia opiekunów/egzekutorów czy pozostałych sukcesorów, jak również samych sierot, które często fortelem kradzieży starały się ugrać coś kosztem drugiej strony. W konsekwencji, z omawianych dokumentów dyspozytywnych mieszczan bocheńskich powinna wyłonić się praktyka zabezpieczania sierot w mieście średniej wielkości, jakim była królewska Bochnia. Ponadto zostanie udzielona odpowiedź na pytanie o los sierot po górnikach, które było ważnym zagadnieniem władz miasta w mieście salinarnym.