Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych, Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego
„„Dobro wspólne” w statutach gildii kupieckich basenu Morza Północnego”
Streszczenie:
Gildie od samego początku swojego istnienia w średniowieczu były nastawione na wzajemną pomoc pomiędzy jej członkami. Jakkolwiek wciąż nie ma powszechnej zgody co do ich początków, w najwcześniejszych wzmiankach (VIII w.) o istnieniu organizacji, które z czasem zaczęto określać mianem gildii, pojawiają się określenia caritas czy fraternitas, podkreślające ich braterski i opiekuńczy wymiar.
Nieraz podejmowano próby wychwycenia zależności (Oexle, Weber) pomiędzy komuną miejską a gildią, zauważając, że obie te formy organizacji społecznej łączyło wiele podobieństw, jak chociażby element przysięgi składanej przez ich członków (coniuratio). Jednak o ile dla komuny podstawowym elementem identyfikacji było terytorium, które obejmowała, gildie były ukierunkowane na ludzi. Gildie kupieckie łączyły kupców nie tylko z jednego miasta, ale mogły rozciągać swoje prawa również i na kupców zagranicznych.
Początkowo gildie były elementem charakterystycznym dla społecznego krajobrazu Europy Północnej. Najwcześniejsze wzmianki o nich pochodzą z Anglii, Normandii oraz Flandrii. W swojej początkowej formie mogły zrzeszać zarówno mężczyzn, jak i kobiety, świeckich oraz przedstawicieli duchowieństwa. Z czasem gildie zaczęły zawężać swoje „specjalizacje”. Powstały gildie kupieckie (XI w.), później cechy rzemieślnicze. Stałym elementem ich organizacji pozostała troska o wspólne interesy ich członków.
Podstawowym źródłem do badania średniowiecznych gildii są ich statuty. Dokumenty te określały zarówno kwestie dotyczące codziennego życia wspólnoty (np. zachowanie podczas biesiady), jak i praw sądowych, handlowych, czy też zależności pomiędzy gildią a miastem, będącym jej siedzibą. Szczególnie warte uwagi wydaje się prześledzenie wspólnych zapisów w statutach, pokazujących wzajemne oddziaływanie pomiędzy gildiami różnych ośrodków. W swoim referacie chciałabym poddać analizie teksty statutów czterech gildii kupieckich basenu Morza Północnego: z Saint-Omer (2 poł. XI w.), z Berwick (gildia Szkocji, 1249 r.), z Malmö (gildia św. Kanuta, 1256 r.) oraz z Kallehave (gildia św. Eryka, 1266 r.). Przyglądając się statutom w kontekście rozważań nad dobrem wspólnym można zauważyć następujące powtarzające się elementy: troska o wygląd miasta, opieka nad chorymi i ubogimi w obrębie murów miejskich, przestrzeganie określonego porządku społecznego (który można by współcześnie nazwać „etykietą”), respektowanie dóbr wspólnoty (takich jak elementy wystroju sali gildii czy jedzenie, spożywane podczas biesiad, a kupowane ze środków należących do gildii), wzajemna pomoc w transakcjach handlowych, sądownictwo chroniące członków wspólnoty, troska o zachowanie pokoju. Warto jednocześnie podkreślić, że gildia była zjawiskiem nierozerwalnie złączonym z miastem. Jej prawodawstwo oddziaływało na ośrodek miejski, w którym gildia miła siedzibę. Troska o dobro wspólne gildii była więc niejednokrotnie również troską o dobro wspólne miasta.
Materiał źródłowy został dobrany nieprzypadkowo. Pokazuje wzajemne oddziaływanie poszczególnych kwestii (wskazując na kontakty pomiędzy gildiami), ale i pewną uniwersalność zagadnień, ważnych dla wszystkich wymienionych gildii basenu Morza Północnego.
Biogram:
Doktorantka na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania naukowe obejmują historię Flandrii w średniowieczu i wczesnej nowożytności ze szczególnym uwzględnieniem dziejów miast, historię sztuki średniowiecznej i renesansowej we Włoszech, we Flandrii i północnej Francji oraz zagadnienia związane z organizacjami cechowymi i gildiami w basenie Morza Północnego i we Włoszech w średniowieczu. Przygotowywana rozprawa doktorska dotyczy XII-wiecznej kroniki Galberta z Brugii.